لکنت زبان یکی از رازآلودترین اختلالات گفتاری در تاریخ بشر است. اختلالی که با وجود شیوع بالا و تأثیر جدی بر زندگی افراد، همواره در سایه‌ی بی‌توجهی علمی و سوءبرداشت‌های اجتماعی قرار داشته است. چرا کودکی ناگهان شروع به تکرار یا گیر در کلمات می‌کند؟ چرا برخی خودبه‌خود بهبود می‌یابند و برخی تا پایان عمر درگیر آن می‌مانند؟ آیا استرس یا تربیت نادرست مقصر است، یا چیزی عمیق‌تر در کار است؟
اکنون، برای نخستین بار، پاسخی علمی و ریشه‌دار به این پرسش‌ها داده شده است. پژوهشی بزرگ و بی‌سابقه که با بررسی ژن‌های بیش از یک میلیون نفر، به روشنی نشان می‌دهد که منشا لکنت، در ساختار ژنتیکی و عصبی ما نهفته است؛ نه در ضعف شخصیتی، نه در مشکلات خانوادگی. این مطالعه، دریچه‌ای تازه به سوی درک مغز، زبان و انسان بودن می‌گشاید.
در یک کشف علمی بزرگ که می‌تواند نگاه دنیا به لکنت زبان را متحول کند، پژوهشگران موفق شدند ۵۷ ناحیه ژنتیکی را شناسایی کنند که با این اختلال گفتاری در ارتباط هستند. این مطالعه که با مشارکت بیش از یک میلیون نفر و با همکاری شرکت «۲۳اندمی» (23andMe) انجام شد، نشان می‌دهد که لکنت برخلاف باور‌های قدیمی، نه‌تنها ریشه روانی یا تربیتی ندارد، بلکه اساس ژنتیکی دارد و به ساختار مغز مربوط می‌شود.
این یافته‌ها در مجله معتبر «نِیچر ژنتیکز» (Nature Genetics) منتشر شده و از سوی «مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت» (Vanderbilt University Medical Center) ارائه شده است. مطالعه‌ای که نه فقط راه را برای تشخیص زودهنگام لکنت هموار می‌کند، بلکه به شکستن تابو‌ها و کلیشه‌های اشتباه درباره افراد دچار لکنت کمک می‌کند.
لکنت تقصیر نیست بلکه ارثی است
مدت‌ها جامعه انسانی لکنت زبان را با برداشت‌هایی مانند اضطراب، تربیت اشتباه، مادران سخت‌گیر یا حتی چپ‌دستی گره زده بود. اکنون «دکتر جنیفر بلو» (Jennifer Below)، متخصص ژنتیک و استاد دانشگاه وندربیلت، می‌گوید: «تحقیقات ما نشان می‌دهند که لکنت به هیچ وجه ناشی از ضعف شخصیتی یا خانوادگی نیست، بلکه ژن‌های ما هستند که این اختلال را شکل می‌دهند.»
لکنت، که به صورت تکرار صدا‌ها و وقفه در گفتار ظاهر می‌شود، شایع‌ترین اختلال در روانی گفتار در جهان است و بیش از ۴۰۰ میلیون نفر در دنیا به آن دچار هستند. با این حال، تا پیش از این مطالعه، علت دقیق آن ناشناخته باقی مانده بود.
چرا این تحقیق مهم است؟
مطالعه جدید، بزرگ‌ترین پروژه ژنتیکی انجام‌شده درباره لکنت است. پژوهشگران با استفاده از داده‌های ژنتیکی شرکت «۲۳اندمی»، بیش از ۹۹ هزار فرد مبتلا به لکنت و یک میلیون نفر فاقد لکنت را مورد بررسی قرار دادند. نتیجه این بود که شناسایی ۵۷ نقطه ژنومی که به وضوح با ریسک ابتلا به لکنت مرتبط بودند.
اما اهمیت این کشف فقط در شناسایی ژن‌ها نیست؛ این تحقیق نشان داد که ژن‌هایی که با لکنت مرتبط‌اند، در ویژگی‌هایی مانند علاقه به موسیقی، اوتیسم و افسردگی نیز نقش دارند. این یعنی شاید مغز ما برای زبان، گفتار و موسیقی از یک ساختار ژنتیکی مشترک استفاده می‌کند.
چرا پسر‌ها بیشتر لکنت دارند؟
در کودکی، درصد بروز لکنت در پسران و دختران تقریباً برابر است. اما با گذشت زمان، میزان بهبودی در دختر‌ها بیشتر است؛ بنابراین در بزرگسالی، نسبت مردان به زنان مبتلا به لکنت ۴ به ۱ می‌شود. پیش‌تر دانشمندان در مطالعه‌ای منتشر شده در سایت «بنیاد لکنت زبان آمریکا» (The Stuttering Foundation) برای درک این تفاوت، داده‌ها را به‌صورت تفکیک شده براساس جنسیت و نژاد بررسی کردند و دریافتند که الگو‌های ژنتیکی مرتبط با لکنت در مردان و زنان متفاوت است. «حتی امتیاز ریسک ژنتیکی» (Polygenic Risk Score) که آنها محاسبه کردند، در پیش‌بینی لکنت در مردان دقیق‌تر از زنان بود.
ارتباط عجیب لکنت، موسیقی و آلزایمر
شاید شگفت‌زده شوید اگر بدانید یکی از ژن‌های مهمی که در مردان با لکنت مرتبط شناخته شد، ژن «وی‌آر‌کی۲» (VRK۲) است. این ژن همچنین در تنظیم توانایی هماهنگی با ضرب‌آهنگ موسیقی و در اختلال کاهش زبان در مبتلایان به آلزایمر نیز نقش دارد. این کشف می‌تواند پنجره‌ای جدید برای درک ساختار مغزی انسان بگشاید که آیا زبان، گفتار و موسیقی ریشه در یک شبکه عصبی مشترک دارند؟ آیا اختلال در یکی می‌تواند منجر به مشکلات در دیگری شود؟
لکنت چه پیامد‌هایی دارد؟
دکتر بلو توضیح می‌دهد که لکنت اگرچه باعث مرگ یا بستری شدن نمی‌شود، اما تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی دارد. کودکان دارای لکنت با تمسخر و کمتر مشارکت کردن در کلاس مواجه‌اند و بزرگسالان نیز ممکن است فرصت‌های شغلی کمتری پیدا کنند یا از سوی جامعه مورد قضاوت ناعادلانه قرار گیرند. به همین دلیل است که شناخت علت واقعی لکنت، گامی بزرگ در مسیر کاهش انگ اجتماعی و بهبود وضعیت روانی و اجتماعی افراد دچار این اختلال به حساب می‌آید.
آیا درمانی در راه است؟
اگرچه هنوز راهی برای درمان کامل لکنت از طریق ژنتیک وجود ندارد، اما این یافته‌ها دروازه‌ای به سوی آینده‌ای روشن باز می‌کنند. آینده‌ای که در آن می‌توان کودکان در معرض خطر را زودتر شناسایی کرد، مسیر درمانی شخصی‌سازی‌شده طراحی کرد و مهم‌تر از همه، بار روانی و اجتماعی لکنت را کاهش داد.
یکی از پژوهشگران این مطالعه، «دیلون پروت» (Dillon Pruett)، که خودش نیز دچار لکنت است، می‌گوید: «من می‌خواستم به درکی عمیق‌تر از این اختلال کمک کنم. امیدوارم یافته‌های ما منجر به کاهش انگ و توسعه درمان‌های جدید شود.»
مطالعه‌ای که از آن صحبت کردیم، بیش از آن‌که تنها درباره لکنت باشد، درباره‌ی هویت ارتباطی انسان است. اینکه گفتار ما، زبان ما، حتی احساس ریتم و موسیقی ما، شاید همه برآمده از شبکه‌ای پیچیده و مشترک از ژن‌ها باشد که در تار و پود مغز ما تنیده شده‌اند.
شناخت این ژن‌ها، آغاز راهی است برای شکستن انگ اجتماعی، برای طراحی درمان‌هایی هوشمندانه‌تر، و برای اینکه جامعه بداند لکنت، نه یک نقص، بلکه شکلی دیگر از گفتار است با پایه‌هایی عمیق و واقعی. در جهانی که زبان یکی از اصلی‌ترین ابزار‌های ارتباط انسانی است، درک علمی‌تر از اختلالی، چون لکنت می‌تواند راه را برای همدلی، آگاهی و عدالت هموار کند. این فقط یک کشف ژنتیکی نیست؛ این، گامی به سوی درکی عمیق‌تر از آن چیزی است که ما را انسان می‌سازد؛ یعنی توانایی صحبت کردن.
انتهای پیام/