گاهی دردهای مزمن و سایه‌هایی همراه کلمات روی کاغذ، اجازه نمی‌دهند راحت کتاب بخوانیم. گاهی والدینی هستند که دلیل مشکلات رشدی فرزندشان را پیدا نمی‌کنند. در حالی‌که شاید همه این گرفتاری‌ها از یک علت ساده و خاموش باشد: چشم‌هایی که به جای گرد بودن، کمی بیضی شده‌اند و تصویر دنیا را تار و موج‌دار به ما نشان می‌دهند.
«دیدن»، یکی از ابتدایی‌ترین تجربه‌های روزمره‌ی ماست؛ آن‌قدر عادی که گاهی فراموش می‌کنیم چقدر پیچیده است. نور باید از سطح جلویی چشم، یعنی «قرنیه»، عبور کند، در «عدسی» شکسته شود و درست روی «شبکیه» متمرکز گردد تا تصویر واضحی شکل بگیرد. اما اگر فقط یکی از این سطوح کمی انحراف یا ناصافی داشته باشد، نور در چشم پراکنده می‌شود و تصویر تار، کشیده یا محو به‌نظر می‌رسد. این اختلال رایج که با نام «آستیگماتیسم» (Astigmatism) شناخته می‌شود، نه بیماری است و نه خطرناک، اما می‌تواند کیفیت بینایی و حتی کیفیت زندگی را تغییر دهد.
چهل درصد از مردم چشم‌هایی دارند که کاملاً گرد نیستند
آیا تا به حال پیش چشم‌پزشک رفته‌اید و او گفته باشد شکل چشم‌تان مثل توپ فوتبال یا تخم مرغ است؟ یا شاید حس کرده‌اید که دیدتان تار شده یا سخت‌تر از قبل می‌توانید روی چیزی تمرکز کنید؟ اگر این‌طور است، ممکن است شما هم جزو آن ۴۰ درصدی باشید که به آستیگماتیسم دچارند؛ یک ها وضعیت شایع در چشم که باعث تاری دید می‌شود. طبق تازه‌ترین یافته‌ها چهل درصد از مردم دنیا به این عارضه دچارند.
آستیگماتیسم یعنی چه؟ و چرا به وجود می‌آید؟
چشم انسان مثل یک دوربین کار می‌کند. نور از جلوی چشم یعنی از طریق «قرنیه» (Cornea) وارد می‌شود، بعد از «عدسی» (Lens) عبور می‌کند. و نهایتاً روی لایه‌ای در پشت چشم به نام «شبکیه» (Retina) متمرکز می‌شود تا تصویری واضح شکل بگیرد. اما اگر شکل این بخش‌ها به هم بخورد، نور به‌درستی متمرکز نمی‌شود. به این وضعیت می‌گویند «خطای انکساری» (Refractive Error).
در آستیگماتیسم، سطح جلویی چشم، مخصوصاً قرنیه یا گاهی عدسی، به‌جای اینکه گرد و متقارن باشد، کمی حالت بیضی یا ناهموار دارد. در نتیجه، نور به‌جای اینکه در یک نقطه متمرکز شود، در چند نقطه پراکنده می‌شود. در نتیجه، تصویر روی شبکیه، تار یا کشیده دیده می‌شود.
انواع آستیگماتیسم
آستیگماتیسم به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
۱. آستیگماتیسم منظم (Regular Astigmatism): شایع‌ترین نوع است و معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که قرنیه شکل توپ فوتبال یا تخم‌مرغ به خود می‌گیرد. دلیل آن اغلب ژنتیکی است، یعنی به ارث رسیده.
۲. آستیگماتیسم نامنظم (Irregular Astigmatism): کمتر رایج است و معمولاً به‌دلیل آسیب‌هایی مثل زخم قرنیه یا بیماری‌های خاص ایجاد می‌شود. یکی از بیماری‌های رایج در این زمینه «کراتوکونوس» (Keratoconus) است، که در آن قرنیه به‌تدریج ضعیف شده و شکل مخروطی پیدا می‌کند.
وقتی قرنیه صاف و گرد نباشد، نور در چشم پراکنده می‌شود. این موضوع باعث تاری دید، دوبینی، کاهش حساسیت به کنتراست، دید سایه‌دار یا افزایش حساسیت به نور می‌شود. خیلی از افراد ممکن است فقط خستگی چشم یا درد خفیفی حس کنند، به‌خصوص هنگام خواندن یا کار با صفحه نمایش.
آیا آستیگماتیسم بیماری جدیدی است؟
نه تنها بیماری جدیدی نیست، بلکه یکی از اولین اختلالاتی است که در علم نور و چشم شناخته شده. «نیوتن» (Isaac Newton) در سال ۱۷۲۷ برای نخستین بار درباره اثر شکل‌های نامنظم روی شکست نور نوشت. در سال ۱۸۰۰، «توماس یانگ» (Thomas Young)، که خودش هم دچار آستیگماتیسم بود، آن را شرح داد. «جورج ایری» (George Airy) هم اولین کسی بود که متوجه شد وقتی عینکش را کمی کج می‌کند، بهتر می‌بیند. او بعداً لنز‌های استوانه‌ای را پیشنهاد داد؛ لنز‌هایی که امروز هنوز برای اصلاح این مشکل استفاده می‌شوند.
اصطلاح «آستیگماتیسم» برای نخستین بار در سال ۱۸۴۶ مطرح شد. این واژه از زبان یونانی گرفته شده و به معنی «بدون نقطه کانونی» است. چون تصویر در این چشم‌ها دقیقاً روی یک نقطه تمرکز نمی‌کند.
آستیگماتیسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
نوع منظم آن معمولاً هنگام تعیین نسخه عینک یا معاینه چشم معمولی توسط بینایی‌سنج یا چشم‌پزشک مشخص می‌شود. اما نوع نامنظم معمولاً با روش تصویربرداری پیشرفته‌ای به نام «توپوگرافی قرنیه» (Corneal Topography) دیده می‌شود که یک نقشه سه‌بعدی از سطح قرنیه ارائه می‌دهد. در موارد خفیف، ممکن است نیاز به درمان خاصی نباشد. اما اگر دید فرد دچار اختلال شده باشد، راه‌های درمانی مؤثری وجود دارد؛ از جمله:
عینک یا لنز استوانه‌ای: این لنزها شکل غیرمعمول قرنیه را جبران کرده و نور را به‌درستی روی شبکیه متمرکز می‌کنند.
عمل لیزر چشم: روش‌هایی مانند «لیزیک» (LASIK) یا «پی‌آرکی» (PRK) با بازسازی شکل سطحی قرنیه، آستیگماتیسم را اصلاح می‌کنند.
ارتوکراتولوژی (Orthokeratology): استفاده از لنز‌های سخت مخصوصی است که شب‌ها در خواب روی چشم قرار می‌گیرند. این لنزها قرار است موقتاً قرنیه را تغییر شکل دهند، تا در طول روز دید طبیعی ایجاد کنند.
برای آستیگماتیسم‌های نامنظم، درمان به‌مراتب پیچیده‌تر است. گاهی فقط لنز‌های سخت تماسی می‌توانند دید را اصلاح کنند. در موارد نادر و شدید، «پیوند قرنیه» (Corneal Transplant) انجام می‌شود.
بر اساس داده‌های «مرکز چشم پزشکی کودکان اوهایو» (Ohio Pediatric Ophthalmology Center) اگر این مشکل، در کودکان، به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است باعث کاهش دید یا حتی «چشم تنبل» (Amblyopia) شود. دید ضعیف می‌تواند روی یادگیری، ورزش، و حتی اعتماد به نفس کودک تأثیر بگذارد. به همین دلیل، معاینه‌ی منظم چشم در سنین پایین بسیار مهم است.
شاید هیچ‌وقت فکر نکرده باشیم که انحنای کوچکی در سطح چشم می‌تواند چنین تفاوت بزرگی در تجربه دیدن ایجاد کند. اما «آستیگماتیسم» دقیقاً همین‌جاست؛ آرام، بی‌صدا، اما تأثیرگذار. از قرنیه‌ای که دیگر آن‌طور که باید گرد نیست، تا نوری که به‌جای تمرکز، سرگردان در چشم می‌چرخد، همه چیز می‌تواند در وضوح دنیای ما نقش داشته باشد.
آستیگماتیسم، شاید اسم ترسناکی داشته باشد، اما قابل کنترل است. خوشبختانه این اختلال نه نشانه‌ی بیماری جدی است، نه پایان راه دیدن. آن‌چه اهمیت دارد، آگاهی است و پیگیری. با معاینات ساده و درمان‌های در دسترس، از عینک و لنز گرفته تا جراحی یا اصلاح شبانه، می‌توان بار دیگر دنیا را واضح، روشن و بی‌فاصله دید.
چشم‌ها دریچه‌های ما به جهان‌اند. اگر کمی غبار یا انحنا پیدا کرده‌اند، کافی‌ست دستی آگاهانه به کمک‌شان بیاید. همین کافی‌ست تا همه چیز دوباره واضح شود، آن‌طور که باید دیده شود.
انتهای پیام/